Het probleem van de zeer snelle toename van obesitas in onze landen, de diverse gevolgen van overgewicht voor de gezondheid in het algemeen en de nieuwe hulpmiddelen die vandaag beschikbaar zijn om elke patiënt te begeleiden in zijn strijd tegen overgewicht. Dat zijn de onderwerpen die werden behandeld door professor B. Van der Schueren (UZLeuven) en professor J.P. Thissen (UCL- St Luc) tijdens de laatste endocrinologiebijeenkomsten.
In de afgelopen 40 jaar is de prevalentie van obesitas bij zowel mannen als vrouwen over de hele wereld snel toegenomen. In België is uit de laatste gezondheidsenquête gebleken dat het percentage van de bevolking met overgewicht is gestegen van 41,3% in 1998 tot 49,3% in 2018, en voor obesitas (BMI≥30) van 10,8% tot 15,9%.
Wat betreft de gezondheidsrisico’s van overgewicht heeft de covidpandemie snel duidelijk gemaakt in welke mate overgewicht het risico op het ontwikkelen van een ernstige vorm van de infectie verhoogt, waardoor overgewicht een belangrijke risicofactor wordt. Dit komt nog bovenop de vandaag welbekende toename van het risico op hart- en vaatziekten en op kanker, en de daaruit voortvloeiende daling van de levensverwachting. Bovendien zijn er een aantal pathologieën die verband houden met overgewicht, zoals diabetes type 2 of hypertensie, slaapapneu, artrose en andere spier- en gewrichtspijnen, NASH of dyslipidemie, of bijvoorbeeld ook depressie en angst. De medische redenen om overgewicht en obesitas te voorkomen en te bestrijden staan dus niet meer ter discussie.
Nieuwer is echter onze kennis van de complexiteit van de pathofysiologische processen van overgewicht.(1) “Het moet als een volwaardige ziekte worden beschouwd,” verklaarde prof. Van der Schueren. “De simplistische visie van de patiënt die 100% verantwoordelijk is voor zijn probleem vanwege zijn slechte levensgewoonten is achterhaald.” De factoren die een rol spelen bij de etiologie van obesitas zijn immers talrijk en de interacties tussen deze factoren ook. Zo zijn er bijvoorbeeld de kwaliteit en de samenstelling van de voedingsmiddelen, maar ook de hoeveelheid, de samenstelling van de darmmicrobiota, de genetische en epigenetische invloeden, het type en de intensiteit van lichaamsbeweging, de lichaamssamenstelling, de psychologische factoren enz. Anderzijds weten we dat het niet altijd volstaat de voedselinname te verminderen en het energieverbruik te verhogen om af te vallen. Recente gegevens maken het mogelijk de problemen te begrijpen die afslanken bemoeilijken, zoals het jojo-effect door de invloed van de ‘hongerhormonen’(1). “De patiënten hebben hulp en zorg nodig om een strategie toe te passen in de strijd tegen een multifactoriële ziekte,” aldus prof. Van der Schueren. “Maar huisartsen weten dat het niet altijd gemakkelijk is om obesitas met hun patiënten te bespreken. Hoewel velen van hen zich zorgen maken over hun overgewicht, praten zij er niet over en klagen zij niet over de symptomen, pijn enz. die verband houden met hun overgewicht. Mijn advies is om eerst het acute probleem aan te pakken en daarna tijdens een tweede raadpleging terug te komen op het belang van de strijd tegen overgewicht en de voordelen voor hun gezondheid, hun comorbiditeiten, die zij daarvan zouden kunnen ondervinden. Anderzijds is het belangrijk te weten dat de patiënten in de meeste gevallen reeds diëten en diverse afslanktechnieken hebben geprobeerd, en dat zij iets anders nodig hebben dan een rekenles; zij hebben andere hulpmiddelen nodig, begeleiding en iets om hun motivatie aan te wakkeren.”
Saxenda®(liraglutide), een farmacologisch hulpmiddel
Saxenda® (liraglutide 3 mg) is een geneesmiddel dat geïndiceerd is voor gewichtsverlies bij patiënten met overgewicht/obesitas en behoort tot de klasse van GLP-1-receptoranalogen. GLP-1 is een hormoon met een incretine-effect (verhoogde insulinesecretie in reactie op eten), maar dat ook de voedselinname reguleert. De receptoren ervan zijn aanwezig in verschillende hersenregio’s die betrokken zijn bij de controle van de eetlust, waaronder de boogvormige kern van de hypothalamus. “Dit geneesmiddel werkt meteen om het eetgedrag te veranderen en zal nuttig zijn ter ondersteuning van de veranderingen in levensstijl die de hoeksteen blijven van de behandeling van obesitas. De werking ervan op de hypothalamus vermindert het hongergevoel en verhoogt het verzadigingsgevoel, terwijl het geneesmiddel inwerkt op de glykemische homeostase en op bepaalde risicofactoren die verband houden met obesitas, in het bijzonder prediabetes”, verklaart professor Thissen. Over het geheel genomen waren de meest gemelde bijwerkingen tijdens de behandeling met Saxenda® gastro-intestinale reacties, die overwegend mild tot matig van intensiteit en van voorbijgaande aard zijn, daar zij zich gewoonlijk voordoen tijdens de eerste paar weken van de behandeling.
Een 56 weken durende omvangrijke studie (3.731 patiënten met een randomisatie liraglutide:placebo van 2:1) bestudeerde liraglutide 3,0 mg bij niet-diabetische patiënten (van wie 61,2% echter prediabetes had), gekenmerkt door een BMI ≥ 30 kg/m² of ≥ 27 kg/m² maar met een al dan niet behandelde hypertensie en/of dyslipidemie (“SCALE Obesity and Prediabetes study”) (2).
Het gewichtsverlies was significant groter in de liraglutidegroep dan in de placebogroep (verschil van -5,6 kg, 95% BI -6,0 tot -5,1) (p<0.001).
Bovendien waren de meeste cardiometabole risicofactoren/markers verbeterd in de liraglutidegroep ten opzichte van de placebogroep (nuchtere bloedglucose, geglyceerd hemoglobine of HbA1c, lipidenparameters, hsCRP, adiponectine, bloeddruk).
«Het gemiddelde gewichtsverlies bedroeg 5 tot 10% en dezelfde gunstige effecten werden aangetroffen bij patiënten met leversteatose of prediabetes, wat uiteraard een pluspunt is voor dit soort patiënten”, vervolgt J.P. Thissen.
Een ander kenmerk van deze behandeling is dat de vroege respons op de behandeling, d.w.z. het bereiken van een gewichtsverlies van min 5% na 12-16 weken, een voorspellende factor is voor de respons op middellange/lange termijn, zodat een selectie kan worden gemaakt van de patiënten die het best zullen reageren. (Afb. 2)
In de praktijk is Saxenda® geïndiceerd als supplement bij een caloriearm dieet en meer lichaamsbeweging voor gewichtsbeheersing bij volwassen patiënten met een BMI ≥ 30 kg/m² (obesitas), of bij patiënten met overgewicht (≥ 27 kg/m²) en <30 kg/m² met dysglykemie, hypertensie, dyslipidemie of slaapapneusyndroom.
Saxenda® kan ook worden gebruikt als toevoeging aan gezonde voeding en verhoogde lichamelijke activiteit ten behoeve van gewichtsbeheersing bij adolescente patiënten van 12 jaar en ouder met obesitas (BMI overeenkomend met ≥ 30 kg/m² voor volwassenen volgens internationale grenswaarden) en lichaamsgewicht boven 60 kg. (3)
Saxenda® is beschikbaar in de vorm van een voorgevulde pen met 3 ml oplossing, wat overeenkomt met 18 mg liraglutide. Het moet onderhuids (in de buik, dij of bovenarm) worden toegediend, eenmaal per dag, op om het even welk tijdstip, onafhankelijk van de maaltijden.(3) Om de gastro-intestinale tolerantie te verbeteren, is titratie in stappen van 0,6 mg per week aangewezen, tot de uiteindelijke onderhoudsdosis van 3,0 mg. Indien de verhoging tot de hogere dosis gedurende twee opeenvolgende weken niet wordt verdragen, moet stopzetting van de behandeling worden overwogen.
“Farmacologische ondersteuning van gewichtsverlies hangt niet alleen af van de BMI, maar ook van de verwachtingen van de patiënt, zijn motivatie, de verstoring van zijn levenskwaliteit en de aanwezigheid van comorbiditeiten. Met Saxenda® beschikken wij over een extra wapen in ons arsenaal”, verklaart prof. Thissen.
