Ziekenfondsen: ontsporingen, macht en belangenverstrengeling - enquête over een systeem dat op zijn adem trapt

Het masker van solidariteit

De Belgische ziekenfondsen zijn opgericht als onderlinge hulpfondsen, vaak door arbeiders zelf. Pas later is de Staat er zich mee gaan moeien. De ziekenfondsen zijn alsmaar invloedrijker geworden en vervullen nu zelfs een eersterangs politieke rol. Solidaris, het ziekenfonds dat het meest in de kijker staat, neemt tal van publieke stellingen in, houdt communicatiecampagnes waarin ze de artsen beschuldigen van graaizucht, en mengt zich direct in de wetgevende debatten. Achter die alomtegenwoordigheid schuilen stijgende belangen, rolconflicten … en een ondoorzichtige kracht.

Een mooi voorbeeld, de benoeming van Christel Geerts, moeder van Conner Rousseau (voorzitter van de partij Vooruit) tot voorzitster van Solidaris. Officieel is ze vrijwilligster, maar die politieke figuur versterkt symbolisch toch de nauwe link tussen de ziekenfondsen en de partijen. Hoeft het dan te verbazen dat de hervormingsplannen van Vandenbroucke soms woordelijk overeenstemmen met de eisen van Solidaris? In die mate zelfs dat sommige artsen en volksvertegenwoordigers verklaren dat “het kabinet van de minister aan de hand loopt van Solidaris”.

Armworstelen met de artsen

Sinds enkele maanden orkestreert Solidaris een campagne van “medische bashing”, waarin ze de vermeende explosie van de artsentarieven hekelt. In werkelijkheid bedreigt de lopende hervorming - onder het mom van een verbetering van de toegankelijkheid - het evenwicht in het zorgstelsel: aanzetten tot conventionering, autoritair opgelegd maximum voor ereloonsupplementen, afschaffing van de gedeeltelijke conventionering en vooral 907 miljoen euro voorziene besparingen op de rug … van de patiënten.

Solidaris werkt zich op als verdediger van de patiënt, maar waar haalt het ziekenfonds het recht artsen te beschuldigen van graaizucht terwijl het zelf (minstens gedeeltelijk) medische huizen, apotheken (MultiPharma), optiekwinkels en zelfs woon-zorgcentra bezit? Moet het nog gezegd dat die ziekenfondsen geen eenvoudige sociale instellingen zijn, maar echte economische groepen, die jaarlijks meer dan 1,2 miljard euro subsidies krijgen voor administratieve kosten? Nochtans vermindert hun administratieve belasting gestaag aangezien de artsen verplicht worden via digitale weg te werken.

Propaganda, desinformatie en verwarring van rollen

Het is een schrijnende paradox: terwijl de artsen gestigmatiseerd worden wegens hun inkomen (dat vaak echter heel wat lager uitvalt na aftrek van de beroepskosten), blijven de kaders van de ziekenfondsen onder de radar. Jean-Pascal Labille, secretaris-generaal van Solidaris, roept op tot transparantie … maar weigert zijn inkomen openbaar te maken hoewel hoge ambtenaren daartoe verplicht zijn. Meerdere kopstukken van ziekenfondsen krijgen een loon van meer dan € 200 000 per jaar, gefinancierd door de Staat en de sociale bijdragen.

Ronduit verontrustend is het stijgende aantal belangenverstrengelingen. Hoe verklaar je dat een ziekenfonds, dat beweert op te komen tegen de excessen van het systeem, een openbaar ziekenhuis koopt (CHR Sambre & Meuse) en enkele weken later een aanvraag indient om erkend te worden als “onderneming in moeilijkheden”? Hoe leg je uit dat een speler, die geacht wordt de belangen van de patiënten te verdedigen, tegelijkertijd de zorg betaalt, controleert en beheert? Hoe is het in godsnaam mogelijk dat beheerders van ziekenhuizen of ziekenhuisnetwerken zelf uit de wereld van de ziekenfondsen komen of er nog altijd in zetelen?

Een invloed die verder reikt dan het medisch kader

Solidaris gaat nog verder: productie van politieke video’s in openbare ziekenhuizen (zoals het CHU van Luik), perstribunes die oproepen de artsenstaking te stoppen, herhaalde tussenkomsten in de media, zonder ooit vragen te krijgen over haar eigen bestuur. Het geval van de Fédération des maisons médicales, die officieel gekant is tegen de staking van 7 juli, illustreert mooi die vervaging. Die federatie is immers direct gelinkt aan Solidaris, ventileert de standpunten van Solidaris … maar beweert neutraal te zijn.

Voorts zijn er nog tal van commerciële activiteiten: georganiseerde reizen, terugbetaling van een bril als die bij partner-opticiens wordt gekocht enz. Een gezondheidsmodel … of een onderneming met een (zeer) winstgevend doel?

Een nuttige, maar onvolledige hervorming

Moet je elke hervorming weigeren? Zeker niet. De plafonnering van overmatige ereloonsupplementen is een legitieme maatregel. Maar de besparingen mogen dan niet gebeuren ten koste van de patiënt. En de ziekenfondsen, die transparantie eisen vanwege de artsen, moeten zelf ook transparant zijn.

Als een patiënt een ereloonsupplement wordt aangerekend voor een privékamer, wordt die vaak betaald door de aanvullende verzekering. De ziekenfondsen hebben de laatste jaren massaal geïnvesteerd in die verzekeringen. Wie zal dan het meeste baat vinden bij een plafonnering van de supplementen voor een kamer alleen? De ziekenfondsen.

Het Rekenhof stelt fundamentele vragen: “Waarom blijft de Staat een overtollig systeem financieren zonder enige controle? Waarom 7 ziekenfondsen houden met gebouwen in elke stad nu alles toch via de computer gaat? Wat zijn de echte activa en inkomsten van die structuren?”

Voor een eerlijk debat

In naam van welke sociale rechtvaardigheid zouden de ziekenfondsen onder het mom van solidariteit hun visie op de geneeskunde mogen opleggen aan alle burgers en gezondheidswerkers? Een instantie die beweert de toegang tot de zorg te verdedigen, zou eerst zelf verantwoording moeten afleggen voor haar eigen beheer.

Misschien is het tijd om eens vragen te stellen over de rol van de ziekenfondsen. Moeten ze hun commerciële activiteiten laten vallen? Kunnen we niet alles onderbrengen in één enkel openbaar fonds? Of zouden ze niet minstens eenzelfde transparantie aan de dag moeten leggen als de transparantie die ze van de artsen eisen?

De vraag is niet: “Zijn hervormingen nodig?”, maar wel: “Wie vindt er echt baat bij de hervormingen?”