De dagelijkse medische actualiteit voor Belgische artsen en apothekers.
“Ik vond het heel interessant om te zien hoe we vooral aan het begin van de pandemie werden teruggeworpen op methoden uit de late middeleeuwen: quarantaine en social distancing. Waar geen vaccins of medicijnen beschikbaar zijn, is het beperken van interacties tussen mensen nog altijd de sleutel tot het bestrijden van infectieziekten.”
In haar onlangs verschenen boek 'Community, Urban Health and Environment in the Late Medieval Low Countries' ontrafelt historicus Janna Coomans van de Universiteit van Amsterdam hoe laatmiddeleeuwse steden in de Lage Landen hun volksgezondheid organiseerden – van het schoonhouden van de leefomgeving tot het bestrijden van epidemieën. Ze ziet opvallende overeenkomsten met de manier waarop nu wordt omgegaan met de coronacrisis.
Bacteriën en virussen kenden ze in de middeleeuwen nog niet, vertelt Coomans, maar ze hadden wel een idee van besmetting. ‘Men dacht dat zieke mensen en rottende objecten de lucht om zich heen bedierven. Stank was daarvoor een belangrijke indicator. De maatregelen die uit dat idee voortvloeiden, kwamen eigenlijk op hetzelfde neer als een van de basismaatregelen die we hanteren in de huidige pandemie: afstand houden.’ In de middeleeuwse steden moesten huishoudens waar iemand aan de pest leed bijvoorbeeld zes weken in quarantaine, vertelt Coomans. Mensen die de pest hadden mochten niet naar de markt, en mochten alleen ’s ochtends vroeg even naar buiten. Als ze hun huis verlieten, moesten ze een witte stok van ongeveer anderhalve meter lang bij zich dragen, waarmee ze de afstand tot anderen in de gaten konden houden. Zo was voor iedereen meteen duidelijk dat ze besmettelijk waren.
De eerste grote pestepidemie, rond 1350, zorgde in heel Europa voor een enorme ontwrichting. Daarna kwam de pest nog vaak terug – in de Lage Landen zo eens in de tien jaar. Op een gegeven moment lag er een hele set aan maatregelen klaar die dan van stal werd gehaald, vertelt Coomans. “Straten en grachten werden dan bijvoorbeeld intensiever schoongemaakt, handel van goederen vanuit pesthuizen werd verboden, en steden namen speciale verzorgers aan voor mensen met de pest.”
Temidden van al die parallellen tussen heden en verleden is er volgens Coomans ook een les die we kunnen trekken uit de huidige pandemie. “Historici doen vaak wat besmuikt over de pestepidemieën in de middeleeuwen; vaak wordt gezegd dat men uit onwetendheid niet de juiste dingen deed om de ziekte tegen te gaan. Maar ook in de coronapandemie zie je dat er soms keuzes worden gemaakt die moeilijk uit te leggen zijn. Vaak komen die voort uit politieke afwegingen, niet zozeer uit onwetendheid. Daarnaast zie je dat mensen grote moeite hebben zich aan regels te houden die tegen hun gewoontes ingaan. De praktijk blijkt dus weerbarstig, en het is altijd makkelijker oordelen als je later terugkijkt. Daarom moeten we nooit laatdunkend doen over het verleden, dat is me heel duidelijk geworden.”
